მოჰანდას კარამჩანდ განდი — ინდოელი ადვოკატი, პოლიტიკოსი, სამოქალქო აქტივისტი და მწერალი, ეროვნული წინამძღოლი ხალხისა, ბრიტანეთის მიერ მართულ ინდოეთში. განდის მიერ წამოწყებულმა ეროვნულმა მოძრაობამ, რომელიც არაძალადობრივ დაუმორჩილებლობას ეფუძნებოდა, ინდოეთს დამოუკიდებლობა მოუტანა, განდი კი ინდოელმა ხალხმა ერის მამად და „დიად სულად“ (Mahatma) აღიარა. ჩვეულებრივად მას მაჰათმა განდის ეძახდნენ [1]. მაჰათმა სანსკრიტში იშიფრება როგორც „დიდსულოვანი“, „პატივსაცემი მოხუცი“. პირველად ასე იგი 1914 წელს, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში მოიხსენიეს. ინდოეთში მას ასევე უწოდებდნენ ბაპუ-ს (გუჯარათში იშიფრება როგორც მამა, პაპა.). 1948 წლიდან მან დაიწყო მოღვაწეობა, როგორც ერის სულიერმა წინამძოღლმა. სწორედ რაბინდრანათ თაგორმა უწოდა მას მაჰათმა[2]. განდი იყო ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ადამიანი, რომელმაც მონაწილეობა მიიღო ინდოეთის დამოუკიდებლობის მოპოვებაში. იგი იყო არამოძალადე აქტივისტი, რომელმაც უხელმძღვანელა მრავალ მშვიდობიან საპროტესტო აქციას. მოჰანდას განდი დაიბადა 1869 წლის 2 ოქტომბერს ინდოეთის დასავლეთ ნაწილში, პრობანდარის რაჯას სამეფოში, გუჯარათი, ინდოეთი[3]. ოჯახში ის გახლდათ მეექვსე და ნაბოლარა შვილი. განდის მშობლები პატივს მიაგებნდენ ვიშნუს - ვაიშინაისტური ტრადიციის უზენაეს ღვთაებას ინდუიზმში. ამ პერიოდის დასავლეთ ინდოეთში ყველაზე დიდი გავლენა ჰქონდა ჯაინიზმს, რელიგიას, რომელიც ყოველგვარი ცოცხალი არსების მიმართ არაძალადობრივ მოპყრობას ქადაგებდა. ჯაინიზმმა, რომლის ღირებულებებსაც განდის მშობლები იზიარებდნენ, მნიშვნელოვნად იმოქმედა მოჰანდასის აზროვნებასა და მოღვაწეობაზე. როდესაც განდი 7 წლის გახდა, მისი ოჯახი საცხოვრებლად პორბანდარიდან 200 კილომეტრით დაშორებულ რაჩკოტაში გადავიდა, სადაც ინგლისურენოვანი სკოლა ფუნქციონირებდა. ახალი ენის შესწავლა მოჰანდასთვის რთული აღმოჩნდა, თუმცა, საერთო ჯამში, ცუდი მოსწავლე არ ყოფილა. ახალ გარემოში აღმოჩენილმა განდიმ მის ოჯახში დამკვიდრებულ ასკეტური ცხოვრების წესს გადაუხვია. სწორედ მოზარდობის წლებში, სხვა თანატოლების გავლენით, განდიმ პირველად გასინჯა თხის ხორცი. ეს გადაწყვეტილება გარკვეულწილად ეროვნული მოტივებით იყო განპირობებული: ინდოელებს სჯეროდათ, რომ ვეგეტარიანულმა ცხოვრების წესმა მათი ორგანიზმი დაასუსტა, რის გამოც ბრიტანელებს ინდოეთის დაპყრობა გაუმარტივდათ. კვების რაციონის ცვლილებამ განდიზე მძიმე ფსიქოლოგიური ეფექტი მოახდინა. საკუთარ ბიოგრაფიაში განდი წერს: „ამის შემდეგ საშინელი ღამე მქონდა. აუტანელი კოშმარები მტანჯავდა. როგორც კი ჩამეძინებოდა მეჩვენებოდა, თითქოს ჩემში ცოცხალი თხა კიკინებდა და სინანულის გრძნობით წამოვვარდებოდი ხოლმე. მაგრამ შემდეგ მაგონდებოდა, რომ ხორცის ჭამა მოვალეობა იყო, და ისევ ვმშვიდდებოდი“. ინდური ტრადიციის შესაბამისად, 13 წლის მაჰათმა განდი თავის თანატოლ კასტურბაზე დააქორწინეს. მათი ცოლ-ქმრობა 1944 წლამდე, კასტურბას გარდაცვალებამდე გაგრძლედა. განდის 4 ვაჟიშვილი - ჰარილალი, მანილალი, რამადასი და დევდასი ჰყავდა. 1885 წელს, მძიმე ავადმყოფობის შემდეგ, განდის მამა გარდაიცვალა. მამის გარდაცვალებამ პირდაპირი გავლენა მოახდინა განდის ცხოვრებაზე, რადგანაც ვაჟს მამის საქმიანობა უნდა გაეგრძელებინა. მეგობრებმა მოჰანდასს სწავლის გასაგრძელებლად ინგლისში წასვლა ურჩიეს, თუმცა ვაიშიების კასტა, რომელსაც განდი განეკუთვნებოდა, ეწინააღმდეგებოდა ახალგაზრდა მოჰანდასის ევროპაში გაგზავნას. ვინაიდან განდის გადაწყვეტილება ურყევი იყო, კასტამ მისი გარიცხვის გადაწყვეტილება მიიღო. 1888 წლის 4 სექტემებერს, 18 წლის ასაკში, განდი საუთჰემპტონისკენ მიმავალ გემზე ავიდა და ინგლისისაკენ გაემგზავრა სამართლის სასწავლად.[4].განდიმ ინგლისში სამართლის შესწავლა დაიწყო და იქ არასრული სამი წელი დაჰყო. დასავლური ცხოვრების წესთან შეგუება ახალგაზრდა განდისთვის რთული აღმოჩნდა. მდგომარეობას ართულებდა ისიც, რომ ვეგეტარიანული საკვების შოვნა ინგლისში სირთულეს წარმოადგენდა. ფინანსური პრობლემების გამო განდიმ ფულის ეკონომიურ ხარჯვას მიჰყო ხელი. ქირაობდა ერთოთახიან ბინას, სადაც საუზმესა და ვახშამს თავად იმზადებდა, ამასთანავე, ფეხით ყოველდღიურად 15 კილომეტრს ფარავდა. სტუდენტობის წლებში განდიმ აქტიურად დაიწყო ბრიტანული გაზეთების კითხვა და თანამედროვე პროცესებისთვის თვალის მიდევნება. მე-19 საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს ინგლისს კონსერვატორები მართავდნენ, პარალელურად აქტიურად მოქმედებდნენ სხვა პოლიტიკური და რელიგიური ჯგუფები, რომელთა შორისაც ახალგაზრდა განდიმ უპირატესობა ვეგეტარიანელთა საზოგადოებას მიანიჭა და მალევე შეუერთდა კიდეც. აღნიშნული საზოგადოების ჟურნალში განდი აქტიურად აქვეყნებდა სტატიებს, ამასთანავე, ჩართული იყო საორგანიზაციო საქმის წარმოებაში, რამაც მას მნიშვნელოვანი გამოცდილება შესძინა. განდის ინგლისელ ნაცნობთა უმეტესობა ვეგეტარიანელი იყო, თუმცა სტუდენტობის წლებში ის თეოსოფიურ საზოგადოებას დაუახლოვდა. ამ საზოგადოების წყალობით ახალგაზრდა განდის პირველად მოუწია ძველი ინდური რელიგიური ტექსტების, მათ შორის „ბჰაგავად გიტას“ წაკითხვა. რელიგიური ტექსტების კითხვის პარალელურად განდი ახერხებდა იურისპრუდენციის საფუძვლიან შესწავლას. 1891 წლის 10 ივნისს მან დაუბრკოლებლად ჩააბარა გამოცდები და პროკურორობის უფლება მოიპოვა. ინდოეთის დატოვებიდან 2 წელი და 8 თვე იყო გასული, როცა აკადემიური ხარისხითა და მუშაობის უფლებით აღჭურვილი 21 წლის განდი სამშობლოსაკენ მიმავალ გემზე ავიდა. როდესაც იგი ადვოკატი გახდა, გაემგზავრა ბრიტანეთის კოლონიაში, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, სადაც გაეცნო კანონებს, რომლის მიხედვითაც შავკანიანებს ჰქონდათ ნაკლები უფლებები, ვიდრე თეთრკანიანებს. მან გადაწყვიტა გამხდარიყო პოლიტიკური აქტივისტი, რადგან ფიქრობდა, რომ შეცვლიდა ამ უსამართლო კანონებს. მან შექმნა ძლიერი, არამოძალადე მოძრაობა. განდის ცხოვრების დროს ინდოეთი იყო ბრიტანეთის კოლონია. იგი არ ეგუებოდა ამას. ინდოეთში დაბრუნებისთანავე განდი იურიდიულ საქმიანობას შეუდგა, თუმცა პირველივე სასამართლო პროცესი, სადაც განდი დაცვის მხარეს წარმოადგენდა, მარცხით დამთავრდა. განდის გამართული და სწრაფი ინგლისური მეტყველება ინდოელი მოსამართლისა და პროკურორებისთვის არც ისე მარტივად გასაგები იყო. საბოლოოდ, განდიმ გადაწყვიტა მშობლიურ პორბანდარში არსებულ სავაჭრო კომპანიას შეერთებოდა, რომელიც სამხრეთ აფრიკაში გასაგზავნ იურისტებს ეძებდა. განდიმ, საერთო ჯამში, სამხრეთ აფრიკაში 21 წელი გაატარა, სადაც მისი პოლიტიკური ხედვები და ეთიკა ჩამოყალიბდა. სამხრეთ აფრიკისკენ მიმავალ გზაზე განდიმ საკუთარ თავზე გამოსცადა ადამიანთა დისკრიმინაცია კანის ფერისა და გარეგნობის გამო. ამ მოგზაურობის დროს ის იძულებული გახდა პირველი კლასის ვაგონიდან მეორე კლასში გადასულიყო, მიუხედვად იმისა, რომ პირველი კლასის ბილეთი ჰქონდა. მსგავსმა მოპყრობამ განდის განაწყენება გამოიწვია, რაც მისი და პოლიციის ოფიცრის დაპირისპირებაში გადაიზარდა. საბოლოოდ, პოლიციელი განდის ფიზიკურად გაუსწორდა. სამხრეთ აფრიკაში ყოფნის პერიოდში განდი აქტიურად იბრძოდა ინდოელთა უფლებების დასაცავად. მკვლევართა ნაწილი აღნიშნავს, რომ განდი ერთმანეთისგან განასხვავებდა ადგილობრივ შავკანიანებსა და ინდოელებს, თუმცა წლების შემდეგ განდი და მისი მხარდამჭერები აქტიურად ეხმარებოდნენ სამხრეთ აფრიკელებს რასიზმისა და აპართეიდის წინააღმდეგ ბრძოლაში. წლების შემდეგ, როცა სამხრეთ აფრიკელმა შავკანიანებმა მიიღეს ხმის მიცემის უფლება, განდი აღიარეს ეროვნულ გმირად და მრავალ მემორიალზე გამოსახეს. 1906 წელს, როცა ბრიტანეთმა ომი გამოუცხადა ზულუსთა სამეფოს, განდი და მისი მომხრეები გამოვიდნენ ინიციატივით, რომ სამედიცინო დახმარება გაეწიათ ბრძოლაში დაჭრილ ზულუსელთათვის. განდი ამტკიცებდა, რომ ინდოელებს მშვიდობისმყოფელი მონაწილეობა უნდა მიეღოთ ამ ომში, რათა შეეცვალათ ბრიტანელთა აღქმები ფერადკანიანი ხალხების მიმართ. 1930 წელს განდიმ მოაწყო მარილის მარში. მაჰათმა განდი უძღვება მარილის მარშს როდესაც განდი დაბრუნდა ინდოეთში, მან გადაწყვიტა დახმარებოდა ინდოეთს დამოუკიდებლობის მოპოვებაში. იგი მოუწოდებდა ბრიტანეთის სხვა კოლონიების ხალხს რომ ებრძოლათ პირადი თავისუფლებისთვის, დაეშალათ ბრიტანეთის იმპერია და აღედგინათ საკუთარი ქვეყნის სახელმწიფოებრიობა. ბრიტანეთის მიერ კოლონიზირებულ ინდოეთში მრავალი ეთნიკური თუ რელიგიური ჯგუფი ცხოვრობდა. მათ შორის მრავალი ფიქრობდა, რომ ქვეყნებს უნდა დაერღვიათ ასეთი კავშირი და ჩამოყალიბებულიყვნენ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად. მაგრამ ამისგან განსხვავებით მეორენი ფიქრობდნენ, რომ ინდუისტებს და მუსლიმებს ერთად უნდა ეცხოვრათ. განდი იყო ინდუისტი, მაგრამ მას მოსწონდა სხვა რელიგიებიც, ისლამი, იუდაიზმი, ქრისტიანობა. იგი ფიქრობდა რომ ყველა რელიგიის წარმომადგენელს უნდა ჰქონოდა ერთნაირი უფლებები, რათა მათ იცხოვრონ ერთად მშვიდობიანად. 1938 წელს, განდიმ უარი თქვა კონგრესში დაკავებულ თანამდებობაზე. იგი ამბობდა, რომ კონგრესში მუშაობის გამო იგი ვერ შეძლებდა გაეერთიანებინა ერთმანეთისგან დაყოფილი სოციალური ფენები და რელიგიები. იგი ასევე ფიქრობდა რომ მისი მარგი ქმედების კოეფიციენტი პოლიტიკურ პროცესებში ნაკლები იქნებოდა ვიდრე სამოქალაქო აქტივიზმში[5]. 1947 წელს ბრიტანეთის ინდოეთმა მოიპოვა დამოუკიდებლობა და გაავლო საზღვარი ორ სხვადასხვა ქვეყანას შორის, ინდოეთსა და პაკისტანზე. მიუხედავად იმისა რომ განდის უნდოდა ინდოეთის დამოუკიდებლობა, მას არ სურდა პაკისტანი და ინდოეთი გახლეჩილიყო ორ სახელმწიფოდ. იგი ნაცვლად დამოუკიდებლობის დღის აღნიშვნისა, გლოვობდა ინდოეთის დაყოფის გამო. განდის სატიაგრაჰას პრინციპი, რომელიც ხშირად მოიხსენიებოდა როგორც „სიმართლის გზა“, „გზა სიმართლისკენ“, შთაგონებული იყო სხვა დამოკრატი და ანტი-რასისტი აქტივისტების, მარტინ ლუთერ კინგის, ნელსონ მანდელას მიერ. განდი ხშირად ამბობდა რომ მისი ღირებულებები იყო ძალიან მარტივი, დაფუძნებული ინდუიზმის რწმენაზე: სიმართლეზე (satya) და არამოძალადეობაზე (ahimsa). ინდოეთის დამოუკიდებლობის მოპოვებასთან ერთად ურთიერთობები დაიძაბა ეროვნულ კონგრესსა და მუსლიმთა ლიგას შორის. ინდოეთი მასობრივმა ძალადობამ და ქაოსმა მოიცვა. განდის ზომიერი პოზიცია მიუღებელი აღმოჩნდა რადიკალი ინდუსი ნაციონალისტებისთვის. 1948 წლის 30 იანვარს, ნაშუადღევს, განდი გვიან მივიდა ლოცვაზე, სადაც მას 500 ადამიანი უცდიდა. მან მისალმების ნიშნად ხელები გაშალა, როცა მასთან რადიკალი ინდუსი, ნატჰურამ გოდსე მიიჭრა და ახლო მანძილიდან მკერდში სამი ტყვია ესროლა. განდი ადგილზე გარდაიცვალა. ინდუისტმა ექსტრემისტმა, ნატჰურამ გოდსემ მოკლა მაჰათმა განდი. მან ესროლა განდის რადგან ის ფიქრობდა, რომ განდი იყო ზედმეტად შემწყნარებელი მუსლიმების მიმართ. გოდსე ჩამოხრჩობით დასაჯეს. განდის შესახებ მრავალი წიგნი და სატელევიზიო გადაცემა არის მომზადებული. 1982 წელს დიდი ბრიტანეთისა და ინდოეთის თანამშრომლობით რეჟისორმა რიჩარდ ატენბორომ გადაიღო ისტორიული დრამა განდი, სადაც მაჰათმა განდის როლს ბენ კინგსლი ასრულებს. ფილმი არაერთ ჯილდოზე იყო ნომინირებული და რამდენიმე კატეგორიაში ოსკარი და ოქროს გლობუსი დაიმსახურა.