ნიკოლოზ ვასილის ძე გოგოლი (უკრ. Микола Васильович Гоголь, რუს. Никола́й Васи́льевич Го́голь; დ. 1 აპრილი [ ძვ. სტ. 20 მარტი], 1809 ან 31 მარტი [ ძვ. სტ. 19 მარტი] 1809 ან 2 აპრილი 1809 — გ. 4 მარტი [ ძვ. სტ. 21 თებერვალი] , 1852) — უკრაინელი-რუსი მწერალი.წვრილი მემამულის ოჯახში.სახელი წმინდა ნიკოლოზის სასწაულმოქმედი ხატის პატივსაცემად დაარქვეს. ხშირად უწოდებენ თანამედროვე რუსული რეალიზმის მამას. ნიკოლაი გოგოლი ერთ-ერთი პირველი რუსი მწერალი იყო, რომელმაც ქვეყნის ცხოვრების სტილი გააკრიტიკა. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ადრეული ნამუშევრები უკრაინულ ატმოსფეროში აღზრდის ზეგავლენითაა განმსჭვალული, ის მუდამ რუსულად წერდა და მისი ნამუშევრები რუსული ლიტერატურის ტრადიციას ეკუთვნის. მის შედევრთა შორისაა რომანი „მკვდარი სულები“ (1842), პიესა „რევიზორი“ (1836, 1842) და მოთხრობა „შინელი“ (1842). გოგოლის წინაპრები მღვდლები იყვნენ, თუმცა მისმა პაპამ მიატოვა სასულიერო წოდება და კანცელარიის მოხელე გახდა.მიუხედავად ამისა, მათ ოჯახში მართლმადიდებლურ წეს-ჩვეულებებს მკაცრად იცავდნენ. გოგოლის მშობლებიც მორწმუნეები იყვნენ, ხუთ შვილსაც ამ რწმენით ზრდიდნენ, ამიტომ ქრისტიანული სარწმუნოება მწერლის ცცხოვრებასა და მის შემოქმედებას ერთ-ერთ ძირითად ლაიტმოტივად გასდევს.შეიძლება ითქვას, რომ გოგოლის მამამ ვალისმა ოჯახი „ღვთიური ძალით“ შექმნა: ახალგაზრდომაში მას ხილმა ჰქონდა — ეკლესიაში მარიამ ღვთისმშობელი გამოეცხადა, ხელი მის გვერდით მდგომი ქალიშვილისაკენ გაიწვდინა და უთხრა, რომ მისი ცოლი იქნებოდა. მალე მწერლის მამამ მშობლების მსგავსად, მხოლოდ საეკლესიო რიტუალებში მონაწილეობა არ ჰყოფნიდა და ადრეული ბავშვობიდან მოელოდა, რომ ღვთის რწმენა მის სულში რაღაც განსაკუთრებულ და ამოუცნობ ადგილს დაიკავებდა. გოგოლმა მავშვობა მშობლიორ სოფელში გაატარა, ამიტომ უნრაინის ბუნების თვალწამრტაცი სურათები, მოხეტიალე კობზარების სიმღერები, მოხუცების ნაამბობი ზაპოროჟიელ კაზაკთა გმირობის შესახებ, დედის მიერ მოპოლილი ზღაპრები ღრმად აღიბეჭდა მომავალი მწერლის ცხოვრებაში. გოგოლს ბავშვობიდანვე მრავალი უცნაურობა სჩვეოდა: ხელ-პირს იშვიათად იბანდა, სავარძელში იძინებდა და ფეხზე მდგომი წერდა. 1818 წელს გოგოლი მშობლებმა ძმასთან ერთად პოლტავის გიმნაზიაში მიაბარეს, ხოლო ორი წლის შემდეგ გადაიყვანეს ახლად გახსნილ ნეჟინის ლიცეუმში. სწორედ იქ დაიწყო მან წერა. თუმცა ამ პერიოდში ის ყველაზე მეტად თეატრალურმა ხელოვნებამ გაიტაცა; ხშირად მონაწილეობდა ლიცეუმის თეატრში გამართულ სპესტაკლებში; იყო მსახიობიც და მხატვარ-დეკორატორიც, რადგან კარგად ხატავდა, თუმცა იშვიათად; რაღაც პერიოდის განმავლობაში უცნაური აკვიატება ჰქონდა, ეგონა, მისი ნახატები რევოლუციას მოახდენდნენ, რომ თვითონ იქნებოდა ქვეყნის დაღუპვის მიზეზი. სცენაზე კი ყველაზე უკეთ კომიკურ როლებს თამაშობდა. ამბობდნენ რომ გოგოლი სიცილის ოსტატი იყოო - მის გონებამახვილობაზე მთელი რუსეთი ხარხარებდა, დაწყებული ასოთამწყობებიდან დამთავრებული პუშკინით. ლიცეუმის დამთავრების შემდეგ, 1828 წელს გოგოლი პეტერბურგში გაემგზავრა, იმედოვნებდა, რომ იქ დიდი ასპარეზი ელოდა; ის სახელმწიფო სამსახურში მოხვედრაზე ოცნებობდა, თუნცა პეტერბურგში ჩასულ მწერალს იმედები გაუცრუვდა — სატახტო ქალაქში ის ცივად მიიღეს. ამას თან ისიც დაერთო, რომ მცირე ხანს ფინანსური პრობლემებიც ჰქონდა, სამუშაოს ვერ შოულობდა, დარდის გასაქრობლად კი ისევ წერა დაიწყო, ძირითადად ლექსების. 1829 წლიდან მან შინდაგან საქმეთა სამინისტროს ერთ-ერთ დეპარტამენტში დაიწყო მუშსაობა. თუმცა კანცელარიაში ყოფნამ სახელმწიფო სამსახურისადმი ინტერესი დაუკარგა. სამაგიეროდ იქ მდიდარი მასალა მოაგოვა თავისი მოთხრობებისა და პიესებისათვის. საბოლოოდ მან ჩინოვნიკობა მიატოვა და ლიტერატურული მოღვაწეობა დაიწყო. 1829 წელს გამოსცა პოემა „ჰანც კიუხელჰარტენი“, თუმცა კრიტიკამ უცნობი მწერლის ნამუშევარი დაიწუნა. ჟურნალებში გოგოლზე დამამცირებელი რეცენზიები დაბეჭდეს. ამით შეურაცმყოფილმა ავტორმა წიგნის ყველა ეგზემპლარი უკან დაიბრუნა და დაწვა. შემდეგ კი მოულოდნელად საზღვარგარეთ გაემგზავრა. გოგოლის პირადი ცხოვრების შესახებ ბევრი არაფერია ცნობილი, არსებობს ვარაუდები, თუმცა დამადასტურებელი ფაქტები არაა. ფაქტობრივად, მას პირადი ცხოვრება არც ჰქონდა და თუ რაიმე გრძნობა ჰქონდა მას გულში იკლავდა. მთელი სიცოცხლე საშინელი დეპრესია სტანჟავდა. როგორც ამბობენ ამის მიზეზი მისი განდიდების მანია და სექსუალური ნერვოზი იყო — ქალებთან ურთიერთობას გაურბოდა, მათ წინაშე არ იყო გულწფელი და თვალთმაქცობდა. თითქმის ყოველთვის ცალმხრივი სიყვარულის მსხვერპლი იყო და ამან საშინლად დააკომპლექსა. ვარაუდობენ რომ საზღვარგარეთაც ასე მოულოდნელად იმიტომ წავიდა, რომ სიყვარულს გაექცა. თუმცა ეს ვარაუდია, რომლის ერთადერთი მტკიცებულება წერილია, რომელიც გოგოლმა დედას მიწერა, სადაც ვიღაც ქალზე ესაუბრება, თუმცა მის ვინაობას არ უმხელს: „ო, ღვთის გულისთვის, არ გეტყვი მის სახელს; ის ძალიან, ძალიან ლამაზია...“ ლიტერატურათმცოდნე შენროკის ვარაუდით ეს ანა ვიელგორსკაია იყო: პეტერბურგში ახლადჩასული მწერალი დაუახლოვდა ვიელგორსკების ოჯახის უმცროს ქალიშვილს, ანას. სავარაუდოდ მას სიყვარულში გამოუტყდა, თუმცა ანამ ის უარყო. გოგოლის ცხოვრებაში იყო კიდევ ერთი ქალი ალექსანდრა სმირნოვა-როსეტა,ის გოგოლის, პუშკინის, ჟულოვსკის, ლერმონტოვის მუზაც ყოფილა. ვარაუდობენ რომ გოგოლს ის შეუყვარდა, მაგრამ მისთვის ეს არ გაუმხელია. ალექსანდრა გათხოვილი იყო, თავას ასაკიანი... ის გოგოლის მუზად დარჩა. უცხოეთიდან დაბრუნებულმა გოგოლიმ სულიერად ძალები მოიკრიბა და უკრაინული მოთხრობების წერას შეუდგა. გოგოლი ამ მოთხრობებზე დიდი გატაცებით მუშაობდა, რადგან მასალა მისთვის ნაცნობი და საყვარელი იყო. ეს მოთხრობები 1831 წელს საზოგადოებამ ჟურნალ „ოტეჩეტვენნიე ზაპისკის“ ფურცლებიდან გაიცნო. მკითხველმა ის კარგად მიიღო და დამწყებ მწერალს სახელიც მოუხვეჭა, იმავე წელს გოგოლი პუშკინს დაუახლოვდა, რომელმაც ალღო აუღო მის ნიჭს და გეზი მისცა მის შემოქმედბას. 1831 წელს გოგოლმა უკრაინული მოთხრობების პირველი კრებული „საღამოები დიკანის მახლობლად, ხუტორში“.. ამას მოჰყვა მოთხრობების მეორე კრებული „მირგოროდი“, რომელიც ორ ნაწილად დაბეჭდა, პირველ ნაწილში შევიდა მოთხრობები „ძველი დროის მემამულენი“ და „ტარას ბულბა“, სოლო მეორეში „ვიი“ და „ამბავი იმისა, თუ რაზე მოუვიდა ჩხუბი ივან ივანოვიჩს ივან ნიკიფოროვიჩთან“. „ტარას ბულბაში“ მწერალმა აღწერა ბრძოლა რომელსაც აწარმოებდა უნრაინელი ხალხი ზაპოროჟიელი კაზაკების მეთაურობით უცხოელი დამპყრობლების წინააღმდეგ XVI - XVII საუკუნეებში. არსებობს ასეთი ლეგენდა - 1931 წელს საბჭოთა ხელისუფლების გადაწყვეტილებით დანიელას მონასტერი, რომლის მახლობლადაც გოგოლი იყო დაკრძალული, არასრულწლოვანთა კოლონიად უნდა გადაეკეთებინათ. გოგოლის ნეშტი კი გადაწყვიტეს მოსკოვში, სხვა ადგილას გადაესვენებინათ. ამ დროს აღმოჩნდა, რომ მწერლის კუბოს მთელი შიგნეულობა გამობრდღვნილი ჰქონდა, ხოლო თავის ქალა გვერდზე გადმობრუნებული იყო. ერთ-ერთი ვარაუდით მას ლითარგიული ძილით ჩაეძინა. მეორე და ოფიციალური ვერსიით კი გოგოლის თავის ქალა დაკარგულია. როდესაც მწერლის ნეშტს მიასვენებდნენ, კუბოს თავი ახადეს და ნახეს, რომ თავის ქალა არ იყო. დიდი ხნის განმავლოვაში ეს ფაქტი გასაიდუმლოებული იყო, თუმცა მოგვიანებით გაცხადდა, რომ გოგოლის თავის ქალა მოიპარა ცნობილმა რუსმა კოლექციონერმა და მილიონერმა ბახრუშინმა, 1909 წელს, მწერლის საფლავის რესტავრაციის დროს.